به گزارش تیتر شهر: بررسی وضعیت آب چشمه علی در سه دهه اخیر نشان می دهد که اولین باری نیست که آب این چشمه که برای ری نشینان یک چشمه مقدس به شمار می رود؛ خشک شده است. در طول 30 سال اخیر به دلیل کاهش منابع آبی زیر زمینی آن هم به دلیل برداشت های زیادی که از چاه های اطراف این چشمه از سوی برخی از افراد صورت می گیرد از یک سو و از سوی دیگر خشکسالی باعث شده تا دِبی آب آن به پایین ترین حد ممکن رسیده و حتی در مقاطعی نیز خشک شود.
نگرانی مردم از کاهش «دبی» آب چشمه علی
شهریور سال گذشته بود که نماینده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرری خبر داد که دبی آب این چشمه 8000 ساله که اتفاقا ثبت میراث فرهنگی نیز شده است، به مقدار قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.
محوطه چشمه علی با بخش به جای مانده از باروی ری و کتیبه فتحعلی شاه به غیر از آنکه جزئی از آثار تاریخی و ثبت شهر شهر باستانی ری به شمار می رود، در اعتقادات مردم چشمه ای مقدس به شمار می رود و هر روز افراد زیادی از مردم ری از کودک گرفته تا بزرگ تن خود را به این آب مقدس می سپارند و از صخره های نزدیک این مکان باستانی به داخل چشمه شیرجه می زنند تا به مانند نیاکان خود در 8000 سال پیش یعنی از دوره اشکانیان گرفته تا کنون سلامت و شادابی خود را از نیروی مقدس آب چشمه علی به دست بیاروند.
در سال های اخیر چشمه علی و شناکردن در آب آن یکی از تفریحات کودکان ری نشین شده است و هر روز خانواده های زیادی به همراه فرزندانشان به نزدیکی چشمه علی می آیند تا هم از آب آن در گرمای تابستان استفاده کنند و هم از فضای اطراف برای عکاسی و استرحت بهره ببرند.
اما در سال گذشته ان طور که امیر مصیب رحیم زادهدر گفت و گو با خبرنگار یکی از خبرگزاری ها مطرح کرده؛ دبی آب در محوطه کم است.
این کارشناس حتی استدلال کرده بود هر چند آب به دلیل برداشت‌های آب زیرزمینی و ایجاد چاه‌های کشاورزی توسط مردم به مرور در همه جا کم شده بود، اما در چشمه علی شهر ری به طور ناگهانی متوجه شدیم که آب در این منطقه تاریخی طبیعی خشک شده است.
در آن زمان نماینده سازمان میراث فرهنگی در شهرری درخواست کرده بود تا با توجه به تعاملی که بین سازمان میراث فرهنگی و دستگاه های دولتی وجود دارد، باید از زمین شناسان درخواست شود تا دلایل کمی آب چشمه را مورد بررسی قرار دهند.
رحیم زاده حتی به این مساله نیز اشاره کرده بود که در طول سال‌های گذشته متوجه کم شدن بیش از حد دبی آب در این محوطه شده بودیم. در هر صورت این اتفاق به مرور رخ می‌دهد، چون دبی آب در تمام محوطه‌ها در حال پایین آمدن است، برداشت‌های آب زیرزمینی زیاد شده است.
خشک شدن آب چشمه علی چالشی که در شورای شهر مطرح شد
کم شدن آب چشمه علی برای شهروندان ساکن در کنار این مجموعه نگران کننده بود. چرا که طبق رسم به جای مانده از نیاکان آب مقدس این چشمه که به نام حضرت علی(ع) تغییر نام داده بود و به اعتقاد آنها ناپاکی ها را از بین می برد؛ تصوری غیر ممکن بود.
اما آنها خوب به یاد داشتند که چشمه علی اولین باری نیست که آب آن کم و یا حتی خشک می شود. مساله ای که سید احمد محیط طباطبایی نیز بارها در مصاحبه های خود به آن اشاره کرده و گفته بود: پیش از این و در زمان‌هایی که اعلام می‌شد چشمه علی شهرری خشک شده، حداقل یک حوضچه آب کم در وسط دریاچه هنوز وجود داشت، اما به چشم خودم دیدم که یک قطره آب هم در این محوطه تاریخی طبیعی دیگر وجود ندارد، چشمه درست در مقابل کتیبه «فتحعلی شاهی» خشک است.
در بسیاری از شبکه های مجازی نیز دوستداران محیط زیست و میراث فرهنگی نسبت به خشک شدن آب این چشمه مقدس هشدار داده بودند اما اسفند ماه سال گذشته بود که رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران در یکی از تذکرات خود به صراحت اعلام کرد: شرکت حفاری مترو ضمن آسیب رساندن به گذرگاه‌های آب چشمه‌علی سبب خشک شدن این چشمه شده است.
خلیل آبادی در این نطق خود در پنجاه و سومین جلسه شورای شهر تهران یادآور شده بود: با تحقیقاتی که در خصوص چگونگی روند حفاری شرکت مترو در بخش جنوبی خط ۶ مترو تهران به عمل آورده‌ام، متوجه شدم شرکت حفاری مترو ضمن آسیب رساندن به گذرگاه‌های آب چشمه‌علی و به تبع آن ورود آب چشمه به تونل مترو در یک اقدام غیرمنصفانه آب حاصل از این نشتی را با پمپ‌های چندگانه به جریان فاضلاب شهری منتقل می‌کند.
دلایل خشک شدن آب چشمه علی چه بود؟
به هر حال نمی توان تاثیر گذر بخش توسعه ای خط 6 مترو را از پایین دست چشمه علی نا دیده گرفت. مساله ای که حتی مدیر عامل شرکت مترو تهران آن را کتمان نکرد اما در عین حال به این موضوع اشاره کرد که خشک شدن آب چشمه علی موقتی است و بعد از عبور دستگاه حفار یا همان T.B.M و انجام عملیات لاینیگ وضعیت آب این چشمه به حالت عادی باز خواهد گشت.
موضوعی که علی امام در جلسه ای که با حضور اساتید مستقل دانشگاهی و اعضای شورای شهر به ویژه رئیس شورای شهر تهران که خود سال ها پیش به عنوان مدیرعامل هلدینگ مترو فعالیت می کرد، برگزار شد؛ دلایل مقطعی تاثر مترو بر آب چشمه علی بررسی شد.
مدیرعامل شرکت مترو در گفت و گو با خبرنگار تیتر شهر در این باره گفت: یک ماه پیش بود که جلسه ای در شورای شهر تهران با حضور محسن هاشمی، رئیس شورای شهر، اعضای شورا و همچنین اعضای پنل علمی بررسی علل خشک شدن آب چشمه علی که از اساتید مستقلی هستند که به دعوت شرکت مترو بر روی این مساله مطالعات خود را انجام داده بودند، برگزار شد.
آنطور که علی امام توضیح می دهد؛ در این جلسه اساتید مستقل اقدام به تشریح شرایط زمین شناسی منطقه و منشاء آب زیر زمینی چشمه علنی کرده و عنوان شد که تاثیر عبور مترو از پایین دست چشمه علی یک تاثیر موقت بوده چرا که بعد از عبور دستگاه T.B.M از داخل سنگ آهک که در این محدوده وجود دارد و انجام مرحله لاینینگ یا آب بندی؛ مشکل پیش آمده حل خواهد شد.
از قرار معلوم مطالعات علمی نشان می دهد که منشاء تامین آب چشمه علی از داخل گسلی است که داخل کوه بی بی شهربانو قرار دارد. به عبارت ساده تر کوه مذکور در شرق چشمه علی قرار دارد، این در حالی است که خط مترو از قسمت غربی این محوطه باستانی و از پایین دست چشمه در حال عبور است. در نتیجه می توان گفت که تونل مترو به منشاء تامین آب آن صدمه ای وارد نکرده و یا آن را مسدود نکرده است.
مدیر عامل شرکت مترو در پاسخ به این سوال خبرنگار تیتر شهر مبنی بر دلایل خشک شدن آب چشمه علی توضیح داد: علت کاهش دبی آب چشمه علی و یا خشک شدن موقتی آن، این بوده است که در زمان عبور دستگاه حفار مکانیکی از این محدوده آب چشمه به داخل تونل نفوذ می کرده است در نتیجه پیمانکار مترو در این بخش برای رفع این مشکل و عبور از این محدوده تاریخی مجبور بوده تا آب چشمه را پمپاژ کند به همین دلیل آب چشمه در مقطعی کم و خشک شد.
به گفته علی امام؛ تمامی این مسائل را در جلسه ای که با اعضای شورای شهر تهران برگزار کردیم، تشریح کردیم. حتی اعلام کردیم که برای بازگشت دوباره آب به چشمه علی باید کمی صبوری کنند. چرا که در حال حاضر دستگاه حفار مکانیکی از داخل سنگ آهک عبور کرده و در مرحله لاینینگ تونل قرار داریم و با توجه به اینکه قرار است تونل مترو حداقل یک قرن مورد بهره برداری قرار گیرد در نتیجه نمی توان با عجله از مرحله لاینینگ که مرحله بسیار مهم برای تامین ایمنی تونل های مترو است، عبور کرد. این مرحله نیاز به زمان و دقت لازم دارد بعد از اتمام این مرحله نیز قول دادیم تا دوباره آب به چشمه علی بازگردد.
وی با بیان اینکه از نهم تیرماه در مظهر چشمه علی آب دوباره بازگشته است، یادآور شد: طبیعی است که نباید انتظار داشت آب به سرعت از چشمه بیرون آمده و کل محوطه باستانی چشمه علی را فرا بگیرد. چرا که هنوز مرحله لاینینگ تونل به اتمام نرسیده و مجبور به پمپاژ بخشی از آب هستیم. برای طی شدن این مدت زمان هم از اعضای شورای شهر و هم از رسانه ها درخواست داریم تا صبوری کنند. چرا که به خاطر انتقادهایی که مبنای علمی و مطالعاتی ندارد، نمی توانیم جان مسافرانی که قرار است در آینده از این بخش از تونل مترو عبور کنند را به خطر بیندازیم.
موج سواری رسانه ای برخی از اعضای شورا روی چشمه علی
به هر حال باید قبول کرد که توسعه زیر ساخت های شهری در برخی از مناطقی که تاریخی بوده و یا جزو منابع محیط زیستی پایتخت محسوب می شود، تبعاتی را به همراه دارد. اما آنچه که وظیفه شورای شهر به عنوان پارلمان شهری است، این است که با نظارت عالیه خود کاری کنند تا این تبعات به حداقل رسیده و توسعه زیر ساخت های شهری باعث از بین رفتن هویت، تاریخ و منابع زیست محیطی پایتخت نشود.
اما در ماه های اخیر آنچه که از نمایندگان منتخب مردم در پارلمان شهری دیده شد، موج سواری های رسانه ای روی آب خشک شده چشمه علی بود و خود به این موضوع دامن می زدند که مشکل از متروست.
نکته قابل تامل تر این است که برخی از همین اعضا از تحقیقات کارآگاهی خود پیرامون خشکی آب چشمه علی و رد اظهارات مدیرعامل مترو بر آمدند و عنوان کردند که در این تحقیقات نا محسوس متوجه شده اند که بازگشت آب به چشمه علی واقعی نبوده و عوامل شرکت مترو با تانکر داخل حوضچه اصلی این چشمه را پر آب کرده اند. اظهاراتی که بیشتر از آنکه مشخص کند از سوی یکی از نمایندگان مردم در پارلمان شهری بیان شده، به لطیفه ای شبیه است که در روزهای گرم سال پیرامون چشمه علی در شبکه های مجازی دست به دست می شود.
جالب اینجاست که همین اعضای شورای شهر خود بر موج رسانه ای که ایجاد می کنند تا در راس خبرهای حوزه شهری قرار گیرند موج سواری می کنند تا کمی بیشتر نامشان در صدر اخبار قرار گیرد. البته در طول دو دهه اخیر شنیدن این کلمات قصار از سوی برخی از مسئولان منتقد مدیریت شهری امری عادی شده است چرا که در یک زمانی یکی از مدیران دولتی ادعا می کرد که باید تونل توحید را پر کرد تا مشکلات این تونل شهری از بین برود و یا یکی دیگر عنوان می کرد که برای کاهش آلودگی هوا باید هواپیماهای آبپاش را به آسمان تهران فرستاد و ....
مدیرعامل شرکت مترو تهران درباره ادعای برخی از اعضای شورای شهر مبنی بر انتقال آب با تانکر به حوضچه چشمه علی تمایلی به صحبت کردن ندارد.
اما در عین حال به این مساله تاکید داردکه انتقال آب با تانکر به داخل حوضچه چشمه علی اطلاعات اشتباهی است که برخی به اعضای شورای شهر ارائه می دهند. در واقع این ادعا واقعا مطلبی نیست که بتوان آن را پذیرفت. سوال ما این است که آب را با تانکر به این مجموعه منتقل کنیم که چه اتفاقی بیفتد؟ و اصلا چرا باید این اتفاق بیفتد در حالی که ما اعلام کرده بودیم بعد از اتمام عملیات لاینینگ آب دوباره به چشمه باز خواهد گشت و دیگر مترو بعد از اتمام این مرحله هیچ مداخله ای در آب این چشمه باستانی نخواهد داشت!
نکته دیگری که اعضای شورای شهر تهران و رسانه های منتقد درباره آب چشمه علی فراموش کردند، بررسی تغییرات و رفتاب آب سرچشمه در سه دهه اخیر است.
تغییرات دبی آب چشمه علی در سه دهه اخیر قابل دسترسی است و این اطلاعات نشان می دهد که این چشمه فراز و فرودهای زیادی را در سال های اخیر ازنظر دبی آب تجربه کرده است. در برخی از برهه ها به دلیل افزایش برداشت آب های زیر زمینی از طریق چاه ها و قنات ها سطح دبی آب آن بسیار پایین رفته است.
از سوی دیگر در فصلی که گرمای آن به نسبت ساله ای گذشته بی سابقه است، واقعا انتظار جوشیدن آب فراوان از داخل چشمه علی انتظار دور از ذهنی است با این تفاسیر که آب این مجموعه به واسطه چاه های زیادی که در اطراف آن وجود دارد، تقسیم شده و به یکباره وارد حوضچه آن نمی شود.
به نظر می رسد که اعضای شورای شهر تهران به جای آنکه نقش یک کارآگاه نا محسوس را برای مجموعه شهرداری تهران بازی کنند، بهتر است که یک مطالعه اجمالی درباره برداشت آب از چاه های مجاز و غیر مجازی که در این محدوده قرار دارد، انجام دهند تا شاید با رفع مشکلاتی که در این زمینه قرار دارد، بتوانند از برداشت های غیر مجاز و بیش از حد از سفره آب های زیر زمینی جلوگیری کرده تا آب بیشتری به حوضچه چشمه علی وارد شود.
از سوی دیگر ارگانی اقدام به پر کردن چشمه علی با تانکر می کند که قرار است بعد از اتمام کار سر و کله اش در این محدوده پیدا نشود اما شرکت مترو تهران زیر مجموعه مدیریت شهری است و قرار نیست که در صورت بروز مشکل برای آب این چشمه باستانی از وظایفی که بر عهده داشته شانه خالی کرده و رد پایی از خود به جای نگذارد.
عملکرد برخی از اعضای شورای شهر در چند ماه اخیر نشان می دهد که شوهای رسانه ای آنها برای اینکه در صدر خبری قرار گیرند، مهمتر از اجرای وظیفه ذاتی شان یعنی نظارت عالیه بر عملکرد مدیریت شهری است!
